πολυτονικότητα

Μουσικός όρος που σημαίνει τη συνήχηση μελωδικών και αρμονικών σχημάτων, που ανήκουν σε διαφορετικές τονικότητες. Ως μουσικό φαινόμενο η π. απαντά από πολύ νωρίς, π.χ. στον Κανόνα όταν η μελωδία επαναλαμβάνεται τέσσερις ή πέντε φθόγγους ψηλότερα ή χαμηλότερα, ή ακόμα και σε ορισμένο τμήμα της φούγκας, όταν η απάντηση είναι ακριβής και χωρίς αλλοιώσεις μετάθεση του θέματος πέντε φθόγγους ψηλότερα ή τέσσερις χαμηλότερα. Ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτές, το ηχητικό αποτέλεσμα από τη χρήση της π. έχει επεισοδιακό μάλλον χαρακτήρα και οπωσδήποτε δεν επηρεάζει την καθαυτό διατονική λειτουργία της μουσικής. Πρώτος που χρησιμοποίησε την π., με αποτέλεσμα έστω και την πρόσκαιρη απώλεια του διατονικού προσανατολισμού, ήταν ο Βάγκνερ, στην αρχή της δεύτερης πράξης του μουσικοδράματός του Τριστάνος και Ιζόλδη –και εδώ όμως πιο πολύ για λόγους δραματικούς ή διακοσμητικούς. Το ίδιο συμβαίνει, αν και με περισσότερη συνέπεια και σε μεγαλύτερη έκταση, σε μερικά έργα των Μορίς Ραβέλ, Μανουέλ ντε Φάλια και Ιγκόρ Στραβίνσκι. Συστηματική ωστόσο χρήση της π., αρχικά ίσως ως μέσου εμπλουτισμού της παραδοσιακής αρμονίας του 18ου και 19ου αι., με αναπόφευκτο όμως αποτέλεσμα τη διαταραχή των λειτουργιών του διατονικού συστήματος, έγινε μεταξύ 1918 και 1935 από τον Νταριούς Μιγιό και τη γαλλική ομάδα συνθετών, γνωστή ως Ομάδα των έξι. Μετά τον B΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την επικράτηση ιδίως του δωδεκαφθογγισμού, που, ως αρχή πλέον, απορρίπτει κάθε είδος διατονικής λειτουργίας, θεμελιώνοντας συγχρόνως και θεωρητικά τη μετάβαση από το διατονικό σύστημα προς την ατονική γενικά μουσική, η π. ξεπεράστηκε πια από τα πράγματα, δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες της σύγχρονης μουσικής έκφρασης και εγκαταλείφθηκε οριστικά ή χρησιμοποιείται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα.

* * *

η, Ν

μουσ. ταυτόχρονη εμφάνιση δύο ή περισσότερων διαφορετικών τονικοτήτων σε ένα έργο.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. polytonality (< πολυ-* + τόνος)].